EFTA-dómstóllinn gaf álit á dögunum um að skilmálar lána sem bera breytilega vexti séu ekki nægilega skýrir. Álitið snýr annars vegar að máli Neytendastofu gegn Íslandsbanka og hins vegar máli Neytendasamtakanna gegn Íslandsbanka og Landsbankanum. Í öllum tilvikum snúast málin um það hvort skilmálar lána, bæði neytendalána og fasteignalána, séu nægilega skýrir.
Neytandinn hringir ekki bankann og segist vilja lækka vextina, en bankinn getur ákveðið að hækka þá. Og þá skiptir öllu máli að það sé ljóst við hvaða aðstæður má breyta - og að neytandi geti sannreynt að breytingarnar eigi sér stoð í upphaflegum skilmálum lánsins.
Vextir af fasteignalánum eru líklega sú breyta í heimilisbókhaldinu sem hefur hvað mest áhrif á rekstur heimilisins. Að taka lán með breytilegum vöxtum þýðir meiri sveiflur, minna öryggi. Ef vextir breytast, þá þýðir það oftast hækkun, þá aukast útgjöld heimilisins og minna verður eftir fyrir allt hitt. Neytandi á að geta séð fyrir við hvaða aðstæður vextir breytast, enda er eðli lána með breytilegum vöxtum slíkt að lánveitandinn er einráður um breytingarnar.
Álit EFTA-dómstólsins fjallar að miklu leyti um orðnotkun. Þess vegna skiptir máli hvernig skilmálar eru orðaðir. EFTA dómstóllinn er mjög skýr í sinni niðurstöðu. Neytandi þarf að fá allar upplýsingar fyrirfram. Banki má, samkvæmt dómstólnum, ekki leyfa sér orðalag eins og “meðal annars” eða “og/eða” eða setja “og svo framvegis” í lok upptalningar. Þetta telur dómstóllinn einfaldlega ekki nógu skýrt. Upptalning á því við hvaða tilefni, hvenær og af hvaða ástæðum nákvæmlega banki muni breyta vöxtum á láni með breytilegum vöxtum á að vera tæmandi, ekki opin.
Skilmálar eins og þeir sem deilt er um í málunum verða að teljast óréttmætir ef þeir valda umtalsverðu ójafnvægi réttinda og skyldna milli samningsaðila samkvæmt samningnum, neytanda til tjóns, segir í álitinu.
Íslenskir dómstólar eiga eftir að dæma í málunum, en dæmi þeir í samræmi við álit EFTA-dómstólsins má gera ráð fyrir að bankarnir þurfi að endurgreiða neytendum tugi milljarða króna.
Eyrún Magnúsdóttir ræðir við Matthildi Sveinsdóttur yfirlögfræðing Neytendastofu í þættinum. Þá er vitnað í viðtöl við Breka Karlsson formann Neytendasamtakanna og Ingva Hrafn Óskarsson lögmann sem birt voru í Mannlega þættinum á Rás 1 í síðustu viku.
