Bæn og hugleiðing að morgni dags.

Útvarpsfréttir.

Björn Þór Sigbjörnsson og Þórunn Elísabet Bogadóttir fylgja hlustendum inn í daginn, skýra baksvið frétta og ræða við áhugavert fólk um Ísland og umheiminn.

Við ræddum um stöðu mála í Úkraínu og Rússlandi við Jón Ólafsson, prófessor við Háskóla Íslands. Zelensky Úkraínuforseti verður í Brussel í dag til að reyna enn á ný að sannfæra Evrópuríki um að nota frysta fjármuni Rússa til stuðnings við Úkraínu. Pútín Rússlandsforseti segir Rússa munu ná markmiðum sínum - hvort sem er í stríði eða með samningum.

Ásgeir Brynjar Torfason, ritstjóri Vísbendingar, kom til okkar. Við flettum áramótariti blaðsins sem er helgað gervigreind, forsíðufyrirsögnin er: Umbylting samfélagsins.

Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skipulagsfræðingur og aðjúnkt var síðasti gestur þáttarins. Nýjasta rannsóknarefni hennar varðar Græna gímaldið, nýrisið atvinnuhúsnæði við Álfabakka í Reykjavík. Hvað fór úrskeiðis og hvað er hægt að læra af því? Er málið einstakt eða sýnir það kerfisbundna veikleika hér á landi? Hún hefur skrifað um það grein í tímaritið Stjórnmál og stjórnsýsla.

Tónlist:

Oscar Peterson ofl. - Christmas waltz.

Phil Oakley, Giorgio Moroder - Together in Electric Dreams

Útvarpsfréttir.

Útvarpsfréttir.

Gestir úr öllum kimum þjóðfélagsins deila sögu sinni með hlustendum. Umsjón: Sigurlaug M. Jónasdóttir.

Umsjón: Halldóra Björnsdóttir.

Útvarpsfréttir.

Veðurstofa Íslands.

Umsjón: Kristján Kristjánsson.

Útvarpsfréttir.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: mannlegi@ruv.is

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson.

Við helltum okkur í sælkera- og hátíðarmatarspjall í dag með sérfræðingi. Hinrik Örn Lárusson er einn færasti matreiðslumaður landsins. Hann er nánast alinn upp í atvinnueldhúsi, en fjölskylda hans rak Hótel Heklu og hann tók sínar fyrstu kokkavaktir sem nemi 15 ára á Hótel Sögu. Hann hefur keppt fyrir hönd Íslands var matreiðslumaður ársins á íslandi 2024 og vann evrópukeppnina 2025. Í dag rekur hann með félögum sínum Sælkerabúðina, Lux veitingar og nýja veitingastaðinn Brasa í Turninum á Smáratorgi. Við ræddum við Hinrik um hátíðarmatinn, hvernig á að hantera hinar ýmsu tegundir kjöts, sósurnar og bara ýmislegt sem viðkemur hátíðarmatnum.

Svo voru það mannlegu samskiptin með Valdimari Þór Svavarssyni ráðgjafa. Í dag ræddi hann við okkur um tilfinningalífið í aðdraganda jóla. Jólin eiga auðvitað að vera tími ljóss og friðar og er það vonandi hjá sem flestum. En það er ekki fram hjá því litið að þau geta líka reynst öðrum erfið, af ýmsum ástæðum. Valdimar Þór fór með okkur yfir þetta í dag.

Tónlist í þættinum í dag:

Jólin með þér / Ragnheiður Gröndal (Ragnheiður Gröndal)

Himnasending / Eivör Pálsdóttir og Stefán Hilmarsson (Odd Norstoga, texti Kristján Hreinsson)

Aðfangadagskvöld / Helga Möller (Gunnar Þórðarson, texti Þorsteinn Eggertsson)

UMSJÓN: GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Dánarfregnir.

Útvarpsfréttir.

Fólk úr ýmsum áttum flytur stuttar hugleiðingar sem tengjast sama umfjöllunarefni.

Umfjöllunarefnið er ATHÖFN. Magnús Thorlacius er sviðslistamaður.

Íslenskt lag eða tónverk.

Útvarpsfréttir.

Enn er óljóst hvernig Evrópusambandið ætlar að standa við loforð um fjárstuðning við Úkraínu næstu árin. Heitar umræður hafa verið um það á leiðtogafundi ESB með forseta Úkraínu, í Brussel.

Ísland og 34 önnur ríki hafa samið um stofnun skaðabótanefndar vegna innrásarstríðs Rússa í Úkraínu.

Þingfundur hófst í morgun án átaka, það gefur fyrirheit um að í dag takist að ljúka þingstörfum fyrir jól.

Vestfirðir eru keyrðir á varaafli vegna bilunar raflínu sem tengir landshlutann við meginflutningskerfið.

Margir hafa veikst af nóróveiru undanfarið og það bætist ofan á inflúensuna. Læknar hvetja fólk til smitvarna, ekki síst í jólaboðum - ekki fara með kámugar krumlur í matinn.

Stefna Ísraels ógnar viðkvæmu vopnahléi og lífi Gaza-búa. Sameinuðu þjóðirnar og yfir 200 samtök brýna alþjóðasamfélagið að þrýsta á Ísrael að aflétta tafarlaust hindrunum sem grafa undan mannúðarstarfi í Palestínu.

Það er alltaf alvarlegt þegar fiskur sleppur úr kvíum, segir deildarstjóri hjá MAST. Fimm sinnum á rúmu ári hefur lax sloppið úr landeldi, síðast gerðist það í Vestmannaeyjum í vikunni.

Rúmlega þúsund krónum munar á jólakonfekti í Prís og Hagkaup. Lítill verðmunur er á grænu baununum - og rauðkálið er ódýrast í Bónus.

Skipulagi í Suður-Mjódd, þar sem Græna gímaldið svokallaða stendur, var breytt tólf sinnum frá því að það var sett fram 2009. Skipulagsfræðingur segir undrun nágranna á stærð gímaldsins skiljanlega.

Landsliðsþjálfari karla í handbolta, kynnir leikmannahóp á Evrópumótinu klukkan eitt í beinni útsendingu á ruv.is.

Daglegur fréttaskýringaþáttur þar sem stór og lítil fréttamál eru matreidd á einfaldan hátt.

Bláa Lónið hf. vill byggja hótel og gera baðlón við rætur Hofsjökuls við Hoffell í Nesjum. Framkvæmdirnar eru utan Vatnajökulsþjóðgarðs en eru rétt við mörk hans.

99 umsagnir hafa borist til Skipulagsstofnunar út af þessum fyrirhuguðu framkvæmdum. Umsagnir eru enn að berast um verkefnið þrátt fyrir að umsagnarfrestur hafi runnið út 1. desember. Síðasta umsögnin er dagsett 17. desember.

Sigrún Ágústsdóttir, forstjóri Náttúruverndarstofnunar, ræðir um framkvæmdina og segir að það sé krefjandi jafnvægislist að feta rétta veginn á milli náttúrunýtingar og náttúruverndar.

Einnig er rætt við og Lovísu Fanney Árnadóttur og Erlu Guðný Helgadóttur sem hafa starfað við ferðamennsku á svæðinu og skiluðu inn umsögnum um verkefnið.

Umsjón: Ingi Freyr Vilhjálmsson

Opin og gagnrýnin umræða um vísindi, nýsköpun, umhverfi, fréttir og samfélagsmál.

Netfang: samfelagid@ruv.is

TIME-tímaritið, bandaríska, valdi nýlega forstjóra tæknirisa sem menn ársins. Ekki einn mann heldur hóp tæknileiðtoga sem standa að hraðri þróun gervigreindar. Gervigreindarakríktektarnir, eins og þeir eru titlaðir hjá TIME. Við setjumst niður með Eyrúnu Magnúsdóttur, gervigreindarfréttaritara Samfélagsins, til að velta fyrir okkur hvort þetta séu hetjur eða skúrkar.

Við fáum líka hinn árlega jólapistil Stefáns Gíslasonar, umhverfisstjórnunarfræðings og pistlahöfundar Samfélagsins. Hann fer yfir það helsta sem hafa þarf í huga fyrir hátíðarnar, eins og honum einum er lagið.

Réttindaskóli og frístund UNICEF er alþjóðlegt verkefni sem hefur verið starfrækt á Íslandi frá árinu 2016. Í réttindaskóla og frístund UNICEF er allt starf skóla og frístundar miðað við barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og skólar sem taka þátt í verkefninu skuldbinda sig til að gera barnasáttmálann að leiðandi stefi í öllu sínu starfi. Unnur Helga Ólafsdóttir, verkefnastjóri hjá UNICEF, segir okkur allt um réttindaskólann og mikilvægi barnasáttmálans.

Umsjón: Ástrós Signýjardóttir og Pétur Magnússon

Tónlist þáttarins:

Leonard Cohen - Sisters of mercy

GDRN - Úti er alltaf að snjóa

Fred Neil - Other side to this life

Útvarpsfréttir.

Umsjón: Una Margrét Jónsdóttir.

Í þættinum verða flutt jólalög eftir bresku tónskáldin Peter Warlock og Elizabeth Poston. Warlock fæddist 1894 og Poston 1905. Þau voru góðir vinir og áttu það sameiginlegt að semja mörg jólalög. Frægasta jólalag Warlocks er "Bethlehem Down", sem hann samdi árið 1927, en Poston er einkum þekkt fyrir jólalagið "Jesus Christ the Apple Tree", sem hún samdi árið 1960. Þessi lög verða sungin í þættinum og einnig minna þekkt jólalög eftir tónskáldin.

Útvarpsfréttir.

Einstaklingar héðan og þaðan leika tónlist að eigin vali í þáttaröð frá vetrinum 2013-2014

Einstaklingar héðan og þaðan leika tónlist að eigin vali í þáttaröð frá vetrinum 2013-2014

Frá 12. október 2013

Umsjón: Kristín Svava Tómasdóttir

Al Green, Love and happiness

Freddy, Sombras y más sombras

Aretha Franklin, I´ve never loved a man

Steinunn Bjarnadóttir, Þú hvarfst á brott

Bill Withers, Use me

Ellý Vilhjálms, Hvers konar bjálfi er ég

Dusty Springfield, The windmills of your mind

Antonio Machín, Camarera de mi amor

Haukur Morthens, Með blik í auga

Syl Johnson, I hear the love chimes

Olavi Virta, Sokeripala

The Olympians, To Sxoleio

Destiny´s Child, Survivor

Vinicius de Moraes, Samba em prelúdio

Útvarpsfréttir.

Þáttur fyrir áhugafólk um listir og menningu. Ljósi varpað á það sem efst er á baugi hverju sinni, menningin nær og fjær skoðuð frá ólíkum sjónarhornum og skapandi miðlar settir undir smásjána.

Umsjón: Halla Harðardóttir og Melkorka Ólafsdóttir.

Víðsjá dagsins verður undirlögð af ljóðum og tónlist, en fyrst og fremst ljóðum. Fimm höfundar sem öll hafa gefið út bók á árinu segja frá bókunum og lesa ljóð:  Eiríkur Örn, Guðmundur Andri Thorsson, Móheiður Hlín Geirlaugsdóttir, Natasha S. og Sigurlín Bjarney Gísladóttir. Tónlist þáttar er sömuleiðis fengin af hljómplötu sem kom út á árinu, HIK-Translations, úr smiðju þeirra Unu Sveinbjarnardóttur og Arngerðar Maríu Árnadóttur.

Útvarpsfréttir.

Konungurinn lengi lifi, skrifaði Donald Trump um sjálfan sig á samfélagsmiðlum í febrúar.

Frá því að hann tók við embætti forseta hefur hann unnið að því að gjörbylta bandarísku stjórnkerfi og samfélagi með suðurafríska tæknimógúlinn Elon Musk sér við hlið.

Hugmyndirnar sem þeir styðjast í niðurrifinu og uppbyggingu hins nýja samfélags hafa lengi verið að bruggast í tæknigeiranum - og þær eru róttækari en marga grunar.

Lýðræðið er komið á endastöð, og Bandaríkin þurfa snjallan forstjóra sem stýrir samfélaginu eins og sprotafyrirtæki. Það þarf að byggja upp einveldi, nýtt konungsdæmi, segja jafnvel sumir.

Í þessum þáttum sökkvum við okkur ofan í þessar byltingarhugmyndir og hugsuðina á bakvið þær, konungssinnana í Kisildal.

Umsjón: Lóa Björk Björnsdóttir og Kristján Guðjónsson.

Varaforseti Bandaríkjanna er kaþólskari en páfinn. Hann fann trúna fyrir örfáum árum, skírðist til kaþólskrar trúar og segir það móta mjög sýn sína á pólitík. Áður en J.D. Vance hélt inn á hið pólitíska svið var hann metsöluhöfundur. Árið 2016 gaf hann út Hillbilly Elegy, þar sem hann lýsir uppvexti sínum í Ohio og Kentucky, þar sem hann bjó við óöruggar heimilisaðstæður en með hjálp ömmu sinnar og afa rættist úr honum. Það rættist ansi vel úr honum, eftir fjögur ár í hernum og tvö í háskóla hlaut Vance inngöngu í laganám hins virta Yale-skóla. Þar kynntist hann örlagavaldi í sínu lífi, fjárfestinum Peter Thiel. Vance á marga vini í Kísildalnum og það mætti segja að hann tengi saman tæknigeirann og þjóðernispopúlistana sem fylkja sér á bak við Trump.

Efni sem var notað við gerð þáttarins:

Sjálfævisagan Hillbilly Elegy eftir J.D. Vance (2016)

Aðrir textar og viðtöl við J.D. Vance:

How I joined the resistance - https://thelampmagazine.com/blog/how-i-joined-the-resistance

JD Vance speaks at private Teneo Network Event, Sept 21 - https://www.youtube.com/watch?v=XU7n4id7uSM

JD Vance on his faith and Trumps most controversial policies - https://www.nytimes.com/2025/05/21/opinion/jd-vance-pope-trump-immigration.html

Regime Change and the Future of Liberalism | Patrick Deneen, JD Vance Kevin Roberts & Christine Emba - https://www.youtube.com/watch?v=2ZbsiKEhy-8&t=2943s

Ræða á American dynamism-conference - https://www.presidency.ucsb.edu/documents/remarks-the-vice-president-the-american-dynamism-summit

Greinar um J.D. Vance og hugmyndir hans: How (and why) J.D. Vance does it - https://www.economist.com/united-states/2025/04/03/how-and-why-jd-vance-does-it

What is postliberalism? How a Catholic intellectual movement influenced JD Vance’s political views - https://www.pbs.org/newshour/politics/what-is-postliberalism-how-a-catholic-intellectual-movement-influenced-jd-vances-political-views

Pope Francis and JD Vance clash over “ordo amoris” - https://www.ncregister.com/cna/pope-francis-vance-clash-over-ordo-amoris

The rise of pronatalism - https://www.theguardian.com/us-news/2025/mar/11/what-is-pronatalism-right-wing-republican

The talented J.D. Vance - https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2025/07/jd-vance-reinvention-power/682828/

J.D. Vance's short career in venture capital - https://www.axios.com/2024/07/16/jd-vance-venture-capital-career

Fréttir

Fréttir og fréttaskýringar í útvarpi, þar sem kafað er dýpra í málin, þau sett í stærra samhengi og skýringa leitað.

Martin Michael, forstjóri Niceair 2,0, virðist ekki sérlega þekktur í flugheiminum og efasemdir hafa heyrst eftir kynningarfund hans á Akureyri á þriðjudag. Eins og hann hefur kynnt áform um að hefja flug milli Akureyrar og Kaupmannahafnar er ekki um að ræða flugfélag í eiginlegum skilningi, eða einhvers konar flugrekstur, segir Jón Karl Ólafsson, sem hefur áratuga reynslu af flugrekstri og ferðaþjónustu. Heldur sé þetta söluskrifstofa sem selji flugsæti í leiguflug.

Meginástæða þess að framlög til neyðaraðstoðar í heiminum fara minnkandi er upplausn í alþjóðastjórnmálum, segja alþjóðlegu mannúðar- og hjálparsamtökin International Rescue Committee. Ný, reglubundin heimsskipan tuttugustu aldar hefur vikið fyrir nýrri heimsupplausn, með skelfilegum afleiðingum. Þessi heimsupplausn einkennist af vaxandi ágreiningi og átökum á alþjóðasviðinu, óstöðugum og síbreytilegum hagsmunablokkum, og auknu vægi hrossakaupa og baktjaldamakks.

Lungann úr deginum sátu leiðtogar Evrópusambandsríkja og Volodímír Selenskí, forseti Úkraínu, á rökstólum í Brussel og ráðguðust um hvort og hvernig fjárhagsstuðningi ESB við Úkraínu yrði háttað næstu árin. Og sambandsríkin eru ekki á eitt sátt um hvort eigi að setja frystar eignir Rússa að veði fyrir láni til Úkraínu. Talað hefur verið um að ESB láni Úkraínustjórn 90 milljarða evra og fái þá endurgreidda, þá og þegar Rússar borga þeim stríðsskaðabætur.

Í þessum þáttum köfum við djúpt ofan í þjóðsögukistu heimsins. Sögurnar eru allskonar, sumar fyndnar, aðrar fróðlegar, sumar alveg út í hött og enn aðrar kannski svolítið hræðilegar eða draugalegar. Í hverjum þætti heyrum við tvær eða þrjár þjóðsögur frá ýmsum heimshornum.

Umsjón: Ingibjörg Fríða Helgadóttir.

Þjóðsaga þáttarins:

Ottilía og hauskúpan (Tíról) - Athugið að atriði í þessari sögu gæti vakið óhug hjá yngstu börnunum, mælt er með að þau hlusti með fullorðnum.

Leikraddir:

Anna Marsý Clausen

Embla Steinvör Stefánsdóttir

Hafsteinn Vilhelmsson

Hekla Egilsdóttir

Handrit, lestur, klipping og hljóðskreyting: Ingibjörg Fríða Helgadóttir

Veðurfregnir kl. 18:50.

Dánarfregnir.

Útsending frá Útvarpshúsinu í Kænugarði á jólatónleikadegi evrópskra útvarpsstöðva.

Kór Úkraínska útvarpsins ásamt einsöngvurum og hljóðfæraleikurum Úkraínsku þjóðaróperunnar flytja Jólaóratoríu op.12 eftir Camille Saint-Saëns og úkraínska þjóðlagatónlist.

Kynnir: Jelena Ćirić.

Aðventa er ein þekktasta saga Gunnars Gunnarssonar, en árið 2025 er 50 ára ártíð Gunnars. Sagan um hættuför Benedikts með hundi sínum Leó og forystusauðnum Eitli um snævi þakin öræfi norður í landi. Sagan hefur trúarlega drætti en fjallar þó fyrst og fremst um vegsemd og vanda manneskjunnar í heiminum.

Aðventa byggir á sannri frásögn af eftirleit Fjalla-Bensa í desember árið 1925 sem birtist í fyrsta hefti tímaritsins Eimreiðarinnar árið 1931. Sama ár birti Gunnar Gunnarsson sína gerð þessarar frásagnar í dönsku jólablaði Julesne og nefndi hana Den gode Hyrde. Árið 1939 kom frásögnin síðan út aftur á þýsku og bar titilinn Advent im Hochgebirge og hafði sagan þá tekið á sig þá skáldsagnamynd sem við þekkjum nú sem nóvelluna Aðventu.

Andrés Björnsson les.

Útsending frá Tónleikasal Þýska útvarpsins í Hannover á jólatónleikadegi evrópskra útvarpsstöðva.

Stúlknakórinn í Hannover og Fílharmóníusveit Norður-þýska útvarpsins flytja tónlist tengda jólum eftir Engelbert Humperdinck, Charles Gounod, Johannes Brahms, Ola Gjeilo ofl.

Stjórnandi: Andreas Felber.

Kynnir: Una Margrét Jónsdóttir.

Veðurfregnir kl. 22:05.

Um litróf mannlífsins. Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi. Alla virka daga milli kl. 11-12 á Rás 1.

netfang: mannlegi@ruv.is

Umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson.

Við helltum okkur í sælkera- og hátíðarmatarspjall í dag með sérfræðingi. Hinrik Örn Lárusson er einn færasti matreiðslumaður landsins. Hann er nánast alinn upp í atvinnueldhúsi, en fjölskylda hans rak Hótel Heklu og hann tók sínar fyrstu kokkavaktir sem nemi 15 ára á Hótel Sögu. Hann hefur keppt fyrir hönd Íslands var matreiðslumaður ársins á íslandi 2024 og vann evrópukeppnina 2025. Í dag rekur hann með félögum sínum Sælkerabúðina, Lux veitingar og nýja veitingastaðinn Brasa í Turninum á Smáratorgi. Við ræddum við Hinrik um hátíðarmatinn, hvernig á að hantera hinar ýmsu tegundir kjöts, sósurnar og bara ýmislegt sem viðkemur hátíðarmatnum.

Svo voru það mannlegu samskiptin með Valdimari Þór Svavarssyni ráðgjafa. Í dag ræddi hann við okkur um tilfinningalífið í aðdraganda jóla. Jólin eiga auðvitað að vera tími ljóss og friðar og er það vonandi hjá sem flestum. En það er ekki fram hjá því litið að þau geta líka reynst öðrum erfið, af ýmsum ástæðum. Valdimar Þór fór með okkur yfir þetta í dag.

Tónlist í þættinum í dag:

Jólin með þér / Ragnheiður Gröndal (Ragnheiður Gröndal)

Himnasending / Eivör Pálsdóttir og Stefán Hilmarsson (Odd Norstoga, texti Kristján Hreinsson)

Aðfangadagskvöld / Helga Möller (Gunnar Þórðarson, texti Þorsteinn Eggertsson)

UMSJÓN: GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON